Ý Thức Phân Biệt & Tỉnh Giác

Hỏi: Ý căn tức là não bộ cộng với thức điều khiển mắt, tai, mũi, miệng, thân, ý sanh ra phân biệt mới có dục, do dục mới có tham, sân, si, phiền não. Tỉnh giác là đang sống với thức hay là trí. Tỉnh giác trong mọi hành động, việc làm. Có phải đó là ý thức hay tri thức. Con chưa rõ cái nào là thức, cái nào là trí, kính mong Thầy chỉ dạy cho con hiểu? (Trích một Tu Sinh ở Tu viện hỏi)

Thầy Đáp: "Ý căn" tức là não bộ. Não bộ hoạt động tức là "ý thức". Ý thức là một trong sáu thức: nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân và ý thức. Thân tứ đại hoạt động nhờ sáu thức này gọi là "sắc thức".

"Sáu căn" tiếp xúc "sáu trần" sanh ra "sáu thức", sáu thức dính mắc sáu trần sanh ra dục, từ dục sanh ra ác pháp (tham, sân, si) do nguyên nhân này tạo (tập họp) ra muôn thứ khổ. Tỉnh giác tức là ý thức không bị tưởng xen vào, chứ không phải tỉnh giác sống với thức. Tỉnh giác trong mọi hành động và việc làm là ý thức đang sống trong hiện tại với các đối tượng và việc làm.

Tỉnh giác không phải là trí thức, mà trí thức chính là chánh niệm. Chánh niệm tức là phải biết rõ niệm thiện niệm ác đó, biết rõ niệm đó là do trí thức. Tỉnh có nghĩa là bình tĩnh, giác có nghĩa là đang quan sát, nó chỉ biết trong hành động đang làm và đang quán xét để phân loại thiện hay ác. Ngược lại trí thức là sự hiểu biết đã thấu suốt thiện ác, nên thường ở trong chánh niệm.

Tóm lại trí không phải là thức, thức không phải là trí. Thức là sự hiểu biết, nhưng chưa có sự phân biệt, còn trí là sự hiểu biết có phân biệt thiện ác rõ ràng. Trí tức là chánh niệm, còn thức chỉ là tỉnh thức, chứ chưa có trí tuệ. Trí tức là trí tuệ thuộc về minh, còn thức tức là tỉnh thức thuộc về vô minh. Đức Phật có xác định trí:

"Trí tuệ ở đâu thì giới luật ở đó, trí tuệ làm thanh tịnh giới luật, giới luật làm thanh tịnh trí tuệ. Ở đâu có trí tuệ thì ở đó có giới luật".

Căn, Trần, Thức; cả ba đều giả
Pháp, Ta, Người; phải rõ quả nhân
Căn đối Trần, lòng còn tham sân
Thì sẽ lãnh, bao lần sanh tử!

(Thư Giãn Lúc Biên Tập)